یکی ازمهمترین و رایج ترین ادواتی که برای اماده سازی زمین های کشاورزی جهت کاشت مورد نیاز می باشد دیسک کشاورزی می باشد. پس از آنکه آماده سازی اولیه زمین توسط گاواهن که جز اصلی ترین ماشین آلات اولیه خاکورزی به حساب می آید انجام شد باز هم نیاز به عملیات ثانویه وجود دارد.

خاک شخم شده دارای کلوخ هایی است که برای فعالیت ادوات بعدی یعنی ماشین های کاشت ایجاد مشکل می کند.همچنین هر چند خاکورزی اولیه (شخم ) خاک را تا حدی نرم می کند، اما این اندازه از نرمی با آن چیزی که برای ایجاد بستر مناسب برای کاشت انواع مختلف بذرها لازم است تفاوت بسیار دارد.

به همین دلیل و در اکثر موارد و علی الخصوص وقتی که زمان و شرایط مناسب برای اجرای شخم رعایت نشده باشد لازم است که خاکورزی ثانویه انجام شود.این عمل ،تاثیر بسیار زیادی در رویش یکنواخت گیاهان و عملکرد آنها دارد.

بذر برای آنکه بتواند جوانه بزند باید قادر باشد که آب و عناصر غذایی حل شده در آب را جذب نماید و برای جذب حداکثری آب و عناصر غذایی بذر بایستی بتواند با ذرات خاک تماس حاصل نماید.تماس و ارتباط بذر با ذرات خاک در شرایطی ممکن است.

که اولاً ذرات ریز باشد و دوماً اینکه فشار وارد گردد تا این ارتباط برقرار شود.برای رسیدن به این مقصود کشاورزان از گذشته تاکنون سعی می کنند بستر را نرم و پیرامون بذر را هم کمی فشرده کنند. این عملیات تکمیلی را که بعد از شخم زدن و برای آماده سازی نهایی بستر بذر انجام می پذیرد خاکورزی ثانویه می گویند که عملیات دیسک زدن یکی از مهمترین آنها می باشد. نحوه تاثیر خاکورزها بر خاک و ارتباط خاک با بذر در شکل زیرنمایش داده شده است:

اصولاً عملیات دیسک عمود بر جهت شخم زده می شود تا فاصله هایی که بین خیش های گاوآهن به وجود امده ، هموار شود و در عین حال کلوخ ها نیز خرد شود.علاوه بر این دیسک زدن باعث می شود علف های هرز و ساقه های باقیمانده برخی گیاهان مثل پنبه،غلات و … از بین برود و برای مخلوط کردن کودهای شیمیایی یا کود سبز قبل از کاشت،پوشاندن بذرهایی که به صورت دستی روی خاک ریخته شده اند و در مواردی برای خرمنکوبی و شخم سطحی بکار می رود. دیسک ها تقریبا همان گاوآهن های بشقابی هستند که بر خلاف گاوآهن بشقابی، بشقاب ها به صورت گروهی به هم متصل شده اند.

این نوع ماشین، از مهم ترین ادوات نرم کننده خاک است که تشکیل شده از یک سری صفحات بشقابی مقعر، که لبه های آن به صورت صاف یا کنگره ای می تواند باشد، است. علاوه بر نرم کردن خاک، وظیفه از بین بردن علف های هرز، مخلوط کردن کود و سم و بذر با خاک و خرد کردن بقایای گیاهی را دارد.

در دو نوع دو راهه و یک راهه ساخته می شوند که در دیسک های دو راهه، ردیف جلویی خاک را به خارج می ریزد و ردیف عقبی آن را دقیقا برعکس ردیف جلویی بر می گرداند.

تقسیم بندی دیسک های کشاورزی

   دیسک ها به دو دسته دیسک معمولی و دیسک قیچی (off – set disk) تقسیم بندی می شوند.
دیسک معمولی ممکن است یک یا دو ردیفه باشد. ساختمان دیسک از تعداد بشقاب مدور و توگرد تشکیل شده اند که در فواصل معین در روی محوری (دو یا چهار محور) حرکت می کنند.

این بشقاب ها در مرکز ضخیم و در لبه نازک می باشند و قطری حدود 45 تا 60 سانتی متر دارند که گاهی در انواع سنگین تر این قطر به 70 سانتی متر می رسد. در بعضی از انواع دیسک ها لبه بشقاب ها دارای کنگره می باشد.

صفحات مقعر شکل دیسک ها روز هر محور طوری نصب می شوند که گودی آنها در یک جهت بوده و تعداد آنها روی هر محور بین 3 تا 13 بشقاب بر حسب انواع آنها متغیر است عمق عمل دیسک ها از 10 تا 15 سانتی متر حتی تا عمق 20 سانتی متر بسته به سنگین وزن دیسک می باشد. هنگام دیسک زدن اراضی، عملیات طی دوبار بصورت رفت و برگشت انجام می شود تا خاکی که در نوبت اول جابجا شده در نوبت دوم بجای خود برگردانیده شود.

 

دیسک ها از نظر محور یک راهرو و دو راهه ( قیچی) می باشد و نصف دو راهه را افست گویند و بشقابها کروی شکل (لبه صاف، کنگره دار) و بشقاب های مخروط ناقص ( لبه صاف- کنگره دار ) بوده، محور وسط بشقاب ها، بصورت 4 گوش است که بشقابها دور محور نچرخند و برای حمایل بشقابها و بین بشقاب ها، قرقره قرار داده اند.

اگر از دیسک جهت نرم کردن و یکنواخت کردن خاک استفاده شود کلوخ هایی که در عمق پایین تری هستند نیز خورده شده ولی به نسبت  کلوخ کوب زمین غیر یکنواخت تر می شود و عیب دیگر دیسک  این است که برای خورد کردن کلوخ ها باید 2 تا 3 بار از دیسک در زمین استفاده گردد البته در استفاده از دیسک یا کلوخ خرد کن بسته به نوع زمین دفعات استفاده تغییر می کند هرچه خاک سنگینتر باشد دفعات استفاده بیشتر می شود. عمق کار دیسک کم می باشد و .دیسک ها فقط شیار ایجاد می کند، به عبارتی کلوخ های مقابل خود را می برد و آنها را زیر خاک نمی کند.

دیسک های سنگین

کاربردهای دیسک های سنگین

برای خرد کردن کلوخ های ناشی از شخم و ایجاد سطح یکنواخت و آماده سازی بستر بذر همچنین به عنوان وسیله ای برای خاک ورزی اولیه یعنی دیسک بدون شخم با توجه به شرایط خاک و رطوبت آن مورد استفاده در مزارع بزرگ به ویژه کشت و صنعت ها.

مشخصات ویژه دیسک های سنگین

• وزن دیسک روی هر گروه از 72 تا 140 کیلوگرم در مدلهای مختلف انتخاب اصلح را برای شرایط متفاوت زمینی میسر می سازد.
•  سیستم تنظیم افقی (تراز کننده) باعث یکنواختی عمق کار و کاهش فشار بر تراکتور است.
• مجهز به شاسی سنگین و محکم برای کار در شرایط سنگین
•  تنظیم ارتفاع با جک هیدرولیک
•  هم پوشانی کامل پره ها – زمینی دیسک نخورده ای باقی نمی گذارد.
• گلگیرها در شرایط مرطوب قابل تنظیم هستند.

 ردیف جلو دارای پره دیسک های لب کنگره ای است که باعث نفوذ بهتر در خاک و خرد کردن بقایای گیاهی و کلوخها می شود. در دیسک ها، بشقاب ها به صورت گروهی به هم متصل شده اند و بشقابهای هر گروه حول محور خود می چرخند.

اجزای تشکیل دهنده دیسک های کشاورزی در شکل زیر نمایش داده شده است:

دیسک های سبک

مشخصات ویژه دیسک های سبک

گلگیرهای قابل تنظیم موجب کارآیی بهتر در شرایط مرطوب میشود.
یاتاقان بلبرینگهای گردگیردار در محور پره ها موجب دوام و طول عمر دستگاه می باشند.
دیسک های کششی چرخدار مجهز به جک تنظیم عمق می باشند.

کاربرد دیسک های سبک

• مخلوط کردن کود با خاک سطحی
• به عنوان ادوات خاک ورزی ثانویه برای شکستن کلوخهای ناشی از شخم و از بین بردن علفهای هرز و آماده سازی بستر بذر در خاکهای سبک

دیسک ها از لحاظ عملکرد، به انواع یک راهه و دو راهه تقسیم میشوند. انواع دو راهه از لحاظ تعداد و آرایش ردیف بشقاب به انواع آفست (یک زانویی) و تاندوم (دو زانوی) تقسیم بندی میشوند. دیسک های دو راهه ردیف بشقاب جلویی خاک را به سمت خارج میریزد و ردیف عقبی آن را بر عکس جهت ردیف جلویی بر میگرداند. از معمولترین دیسک های مورد استفاده در کشورمان، دیسک های تاندوم( دو زانویی )نیمه سوار 32 و 36 پره هستند.

شکل زیر انواع دیسک ها را از لحاظ عملکرد نمایش می دهد:

دیسک ها از نظر نوع اتصال در انواع سوار و کششی وجود دارند

دیسک های سوار

دیسک های سوار: اتصال این دیسک ها به صورت سه نقطه میباشد .

اغلب از نوع مواد 28 پره تا حداکثر32 پره از نوع تاندوم می باشد. شکل زیر:

دیسک های کششی

دیسک های کششی: قسمت اتصال دیسک به مالبند ثابت تراکتور وصل میشود .با حرکت تراکتور،   پره های دیسک روی زمین کشیده میشوند .معمولاً دیسک های افست به صورت کششی به تراکتور وصل میشوند.

شکل زیر: